Władzę rodzicielską uzyskujemy w momencie narodzin dziecka, niezależnie od tego czy przyszło ono na świat w małżeństwie. Co do zasady dotyczy ona obojga rodziców do ukończenia przez dziecka pełnoletniości. Władza rodzicielska to nie tylko prawa, lecz również obowiązki związane z wychowaniem i zarządzaniem majątkiem osoby małoletniej oraz przedstawicielstwem ustawowym. Decyzje związane z tymi kwestiami powinny być podejmowane wspólnie przez rodziców przy jednoczesnej konsultacji z dzieckiem posiadającym świadomość omawianych spraw, tak aby uwzględniać dobro jego oraz interesu społecznego.
Kiedy można ograniczyć prawa rodzicielskie i jakie są tego skutki?
Często sytuacja życiowa rodziców układa się nie po ich myśli, przez co bardzo często dochodzi pomiędzy nimi do rozwodu bądź separacji. Wówczas w licznych przypadkach spotykamy się ze zjawiskiem ograniczania praw rodzicielskich na wniosek jednego z rodziców. Sprawę rozstrzyga sąd, którego podstawowym kryterium jest kierowanie się dobrem małoletniego.
Inną sytuacją jest ograniczenie praw rodzicielskich z urzędu, najczęściej w przypadku ponoszonych przez rodziców trudów życiowych, które przekładają się na problemy wychowawcze. W takich sytuacjach sąd bierze pod uwagę dobro rodziny, najczęściej nakazując określone postępowanie względem dziecka, informując jakie czynności nie mogą być dokonywane przez rodziców bez sądowego zezwolenia bądź kierując rodziców na terapie mające na celu pomoc w wyjściu z trudnej sytuacji. Jednym ze skutków jest również powołanie kuratora sądowego, który pełni nadzór nad rodziną. W przypadku starszych dzieci sąd może skierować małoletniego do instytucji przygotowującej do zawodu. W ostateczności dopuszcza się możliwość umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka.
Wniosek do sądu może zostać złożony także przez policję, opiekę społeczną, organy samorządu i administracji rządowej, placówki oświatowe oraz urzędy stanu cywilnego.
Jakie są najczęstsze przyczyny ograniczania praw rodzicielskich z urzędu?
– stosowanie wobec dziecka kar cielesnych oraz przemocy psychicznej
– zaniedbywanie obowiązków wychowawczych z racji uzależnień jednego lub obojga rodziców (alkohol, narkotyki itp.)
– zaniedbanie rozwoju dziecka (ignorowanie obowiązków szkolnych, niepodejmowanie leczenia, głodzenie)
– długotrwały wyjazd rodzica za granicę
– namawianie dziecka do czynów przestępczych
– choroba ograniczająca bądź uniemożliwiająca sprawowanie władzy rodzicielskiej
– pobyt rodzica w zakładzie karnym
Kwestią sporną jest kryterium sytuacji materialnej, która w przeciwieństwie do przedstawionych powyżej przyczyn, w częstych przypadkach nie zależy od rodziców.
Należy pamiętać, że ograniczenie praw rodzicielskich nie oznacza zabronienia utrzymywania kontaktów i osobistej styczności z dzieckiem. Jednocześnie nie zwalnia rodzica z obowiązku łożenia na utrzymanie małoletniego.
Polskie prawo dopuszcza możliwość cofnięcia ograniczenia praw rodzicielskich w przypadku orzeczenia przez sąd poprawy warunków do opieki nad dzieckiem, np. po udanym leczeniu odwykowym rodziców. Sąd może również pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeśli porozumieli się oni między sobą w sprawach związanych z wychowywaniem i opieką nad dzieckiem, głównie w zakresie edukacji, leczenia, ale również sposobami utrzymywania kontaktów oraz organizowaniem wypoczynku i czasu wolnego.