Kwestie spadkowe bywają skomplikowane i często są zarzewiem rodzinnych konfliktów. Kwestią sporną jest oczywiście podział majątku, zwłaszcza gdy rodzic w chwili śmierci nie pozostawił testamentu. W niniejszym tekście przedstawiamy więc zasady dziedziczenia spadku oraz związane z nim formalności.
Testament a kwestie spadkowe
W sytuacji, gdy zmarły pozostawił po sobie testament, sprawa dziedziczenia jest bardzo prosta — spadek otrzymują wtedy osoby uwzględnione w testamencie. Dokument ten ma bowiem pierwszeństwo przed zasadami dziedziczenia zawartymi w Kodeksie cywilnym. Co to oznacza? Spadkodawca może w nim wskazać właściwie dowolną osobę (osoby), nawet zupełnie z nim niespokrewnioną, która stanie się jego spadkobiercą. Może się więc zdarzyć, że zapis nie obejmie np. małżonka lub jednego z dzieci zmarłego. Warto jednak pamiętać, że w takim przypadku najbliższej rodzinie spadkodawcy przysługuje prawo do zachowku.
Zachowek
Uprawnienie to przysługuje spadkobiercom ustawowym, czyli dzieciom i wnukom (zstępnym) oraz małżonkowi i rodzicom spadkodawcy (szczegóły dotyczące dziedziczenia ustawowego w dalszej części tekstu). Na jego podstawie mogą się oni ubiegać o rekompensatę z tytułu pominięcia w testamencie. Oczywiście, tylko jeśli nie zrzekli się dziedziczenia lub nie odrzucili spadku oraz nie zostali wydziedziczeni, lub uznani za niegodnych dziedziczenia.
W ramach zachowku nie można domagać się konkretnych przedmiotów wchodzących w skład majątku — otrzymuje się wyłącznie określoną sumę pieniędzy. Obliczanie stosownej sumy jest dość skomplikowane, gdyż uwzględnia się przy tym wiele czynników, m.in. otrzymane wcześniej darowizny. Uogólniając jednak, pominięte dziecko powinno otrzymać połowę tego, co przypadłoby mu w spadku, gdyby nie spisano testamentu. Kwota zachowku wzrasta do ⅔, jeśli dziecko nie ukończyło jeszcze 18 lat lub jest trwale niezdolne do pracy, co wynika z art. 991 Kodeksu cywilnego.
Co daje podstawę do wydziedziczenia?
Wydziedziczony spadkobierca traci zarówno swój udział w spadku, jak i możliwość ubiegania się o zachowek. Taki zapis w testamencie powinien być dobrze umotywowany. Spadkobierca może więc być wydziedziczony, jeśli spełnia jeden lub więcej z następujących warunków:
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych;
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Dziedziczenie ustawowe
W przypadku, gdy rodzic zmarł bez sporządzenia testamentu, kwestie dziedziczenia określają przepisy Kodeksu cywilnego. Szczegóły zależą zaś od sytuacji rodzinnej zmarłego.
Spadki po rodzicach należą się w pierwszej kolejności najbliższej rodzinie zmarłych. Do tej grupy spadkobierców należą wyłącznie małżonek i dzieci zmarłego. Zgodnie z art. 931 Kodeksu cywilnego, wszystkie żyjące osoby z tego grona dziedziczą w równych częściach, ale małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ całości spadku. Trzeba przy tym zaznaczyć, że spadek nie należy się byłym małżonkom zmarłego. Pomijane są także osoby, które zrzekły się spadku lub zostały uznane za niegodne dziedziczenia.
Zdarza się również, że w chwili śmierci spadkodawcy, jedno lub więcej jego dzieci już nie żyło. Co dzieje się w takim przypadku z należną im częścią majątku? To zależy, czy same miały potomków. Jeśli zmarłe wcześniej dziecko ich nie miało, nie jest brane pod uwagę przy podziale majątku. Jeśli zaś pozostawiło potomków — mają one prawo do należnej mu części spadku.
Co wchodzi do spadku po rodzicach?
To zależy od tego, czy posiadali oni rozdzielność majątkową.
Jeśli tak to sprawa jest bardzo prosta — każde z nich miało swój osobisty majątek i to właśnie on wchodzi do spadku po zmarłym rodzicu.
W naszym kraju jednak o wiele powszechniejsza jest małżeńska wspólność majątkowa. Oznacza to, że wszystko, czego dorobili się w czasie trwania małżeństwa, tworzy jeden wspólny majątek. Oczywiście nie wyklucza to też posiadania majątków osobistych (np. z darowizny). Większość jednak trafia do tej wspólnej puli. Z chwilą śmierci jednego z małżonków owa wspólność majątkowa ustaje. Zgromadzony do tej pory majątek dzieli się wtedy na pół. Jedna jego część staje się majątkiem osobistym żyjącego małżonka, a druga wchodzi do spadku po zmarłym. Trzeba tutaj zaznaczyć, że małżonek zachowuje przy tym prawo do należnej mu części spadku.
Więcej o prawie spadkowym, możesz dowiedzieć się tutaj: https://www.kancelariafurtak.pl/11/prawo-spadkowe
Kiedy spadkobierca staje się niegodnym dziedziczenia?
Przepisy Kodeksu cywilnego mówią, że sąd może uznać daną osobę za niegodną dziedziczenia, jeśli popełniła któryś z następujących czynów:
- umyślnie zniszczyła lub ukryła testament spadkodawcy, przerobiła go lub podrobiła albo skorzystała świadomie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę;
- groźbą lub podstępem nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie dopuściła się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
Jakich formalności trzeba dopełnić, aby uzyskać spadek?
Aby móc uzyskać spadek trzeba pamiętać o kilku formalnościach. Oto one:
Stwierdzenie nabycia spadku lub poświadczenie dziedziczenia
Pierwszym krokiem do uzyskania spadku po rodzicach będzie uzyskanie urzędowego potwierdzenia posiadania prawa do spadku. Dokumentami mogącymi to poświadczyć są postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.
Uzyskanie tego pierwszego wiąże się ze złożeniem odpowiedniego wniosku w sądzie, w którego okręgu zmarły miał swoje ostatnie miejsce zamieszkania oraz udziałem w rozprawie sądowej. Trzeba się liczyć z tym, że taka procedura może dość długo potrwać, ale jest to jedyna możliwość w przypadku gdy między spadkobiercami występuje konflikt dotyczący podziału majątku.
Jeśli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do przysługujących im praw spadkowych, można postarać się o notarialne poświadczenie dziedziczenia. Ma ono taką samą moc prawną jak stwierdzenie nabycia. Plusem tego rozwiązania jest bez wątpienia szybkość. Minusami zaś konieczność całkowitej zgodności wszystkich spadkobierców (ustawowych i testamentowych) oraz obecności ich wszystkich podczas sporządzania tego dokumentu (nawet jeśli dziedziczy tylko jeden z nich).
Dział spadku
Kolejny krokiem do uzyskania należnej części spadku jest przeprowadzenie działu majątku. Procesu tego nie trzeba przeprowadzać, jeśli całość majątku przypada jednej osobie. Proces ten pozwala określić, które przedmioty wchodzące w skład spadku należą się konkretnemu spadkobiercy. Trzeba tutaj zaznaczyć, że przepisy nie nakładają obowiązku podziału majątku, ani nie określają konkretnych terminów. Bez jego przeprowadzenia majątek spadkowy stanowi jednak jedną całość, co znacznie ogranicza możliwości zarządzania nim.
Podatek od spadku po rodzicach
Spadek po ojcu lub matce objęty jest podatkiem od spadków i darowizn. Obowiązek jego uiszczenia jest nakładany zazwyczaj z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Wyjątkowo zaś w momencie przyjęcia spadku, w dniu złożenia oświadczenia o jego przyjęciu lub z upływem 6 mies. od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że miało miejsce otwarcie spadku.
Podatek ten przewiduje jednak wiele zwolnień. Całkowitemu zwolnieniu z jego opłacania podlegają:
- małżonek,
- zstępny (dzieci, wnuki),
- wstępni (rodzice, dziadkowie),
- rodzeństwo,
- pasierb, ojczym i macocha.
Warunkiem skorzystania z tej ulgi jest złożenie w Urzędzie Skarbowym odpowiedniego formularza (SD – Z2) w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Ponadto zwolnienie obejmuje także spadki o wartości:
- 9637 PLN dla I grupy podatkowej,
- 7276 PLN dla II grupy,
- 4902 PLN dla III grupy.
Możliwość skorzystania z tej ulgi wiąże się z identycznymi warunkami jak tej dla najbliższych krewnych.
Osoby niezwolnione z tej opłaty są zobowiązane do złożenia odpowiedniego formularza (SD – Z3) w terminie jednego miesiąca.
Podsumowanie
Zasady dziedziczenia są jasno określone przepisami Kodeksu cywilnego. Nadrzędnym dokumentem w kwestii podziału majątku będzie jednak zawsze testament zmarłego. Przed uzyskaniem legalnego dostępu do należnej części majątku trzeba jeszcze dopełnić kilku formalności.
Powiązane wpisy
- Korzyści z konsultacji prawnych w sprawach spadkowych – ochrona majątku i optymalizacja podatkowa
- Wydziedziczenie spadkobiercy: przyczyny, skutki i kluczowe aspekty prawne
- Jak napisać testament odręcznie?
- Otrzymałeś spadek po bliskiej osobie? Oto co musisz dalej zrobić!
- Jak podzielić spadek – brak testamentu a dziedziczenie majątku