Środki wychowawcze wobec nieletnich

Okazuje się, że osoby niepełnoletnie nie są wyjęte spod prawa. W niektórych okolicznościach mogą podlegać takiej samej odpowiedzialności karnej, jak dorośli. Wobec nieletnich stosuje się pewne środki wychowawcze, których celem jest umożliwienie jednostce życia w społeczeństwie i postępowania zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi.

Na samym początku należy wspomnieć, że istnieje kilka pojęć dotyczących osób, które nie ukończyły 18 lat. W polskim prawie wyróżnia się nieletnich, młodocianych oraz małoletnich.

• Nieletni to ten, kto w momencie popełniania danego czynu zabronionego nie ukończył 17 lat.
• Małoletni to ten, kto w momencie popełniania czynu zabronionego miał więcej niż 17 lat, natomiast mniej niż 18. Definicja małoletniego znajduje się również w Kodeksie Cywilnym, według którego małoletni to osoba, która nie ukończyła 18 lat.
• Młodociany zgodnie z prawem karnym to ten, kto w chwili popełniania czynu zabronionego nie osiągnął 21 roku życia. Definicja młodocianych znajduje się również w prawie pracy. Zgodnie z nim jest to ten, kto ukończył 15 lat, natomiast nie ukończył 18.

Odpowiedzialność karna

Osoby młodociane są traktowane w prawie karnym w nieco inny sposób niż osoby dorosłe. Inny sposób traktowania przejawia się np. w stosowaniu innego okresu próby przy orzekaniu wyroku. Osoby skazane podlegają również dozorowi kuratora. Wobec młodocianych stosuje się surowsze warunki dotyczące okresu próby, który wynosi od 2 do nawet 5 lat.

Zgodnie z Kodeksem Karnym odpowiedzialności karnej podlegają te osoby, które w momencie popełnienia czynu zabronionego ukończyły 17 lat, przy czym jeśli osoby te ukończyły ten wiek, natomiast nie mają jeszcze 18 lat, traktowane są nieco inaczej. Celem tego typu działań jest wychowanie i resocjalizacja. Nie we wszystkich sytuacjach osoby te są traktowane łagodnie. Jeśli dokonają zbrodni, odpowiadają za swoje czyny tak samo, jak osoby dorosłe, jednak nie stosuje się wobec nich kary dożywocia.

Grupy środków

Wobec osób nieletnich wskazuje się 4 grupy środków możliwych do zastosowania. Są to środki przewidziane w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, środki leczniczo-wychowawcze, środki wychowawcze oraz środki poprawcze.

Środki wychowawcze są to środki niebędące karą, które stosuje się wobec osób nieletnich. Środki wychowawcze można zastosować wobec tych, którzy dokonali czynu zabronionego lub tych, u których przejawia się demoralizacja. Środki wychowawcze są stosowane przez sąd wobec nieletniego, który nie ukończył 17 lat.

Środki poprawcze mogą natomiast zostać zastosowane wobec tych, którzy dopuścili się czynu zabronionego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem lat 17.

Środki wychowawcze mogą mieć charakter izolacyjny bądź nieizolacyjny. W literaturze środki wychowawcze dzieli się na 3 kategorie. Pierwszą z nich są te środki, przy których zastosowaniu nieletni pozostaje w swoim dotychczasowym środowisku. Druga grupa to środki wychowawcze, które kierują nieletniego do placówki przejmującej część obowiązków wychowawczych od rodziców nieletniego. Trzecia grupa środków wychowawczych to natomiast środki, przy których stosowaniu całkowicie zmienia się otoczenie nieletniego. Jednym z tego typu środków jest umieszczenie nieletniego w rodzinie zastępczej.

Do środków wychowawczych wobec nieletnich zaliczamy między innymi upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania, nadzór rodziców lub opiekunów, nadzór organizacji, skierowanie do odpowiedniego ośrodka, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu zabronionego oraz umieszczenie w placówce resocjalizacyjnej. Więcej na ich temat przeczytasz pod adresem https://smadwokaci.pl/aktualnosci/prawo-karne/srodki-wychowawcze-wobec-nieletnich/.

Upomnienie

Jednym z najczęściej stosowanych środków wychowawczych jest upomnienie. Jest to jednocześnie najłagodniejszy środek wychowawczy. Upomnienie to oficjalne zwrócenie uwagi na nieodpowiednie zachowanie osoby nieletniej. Zwykle stosuje się je jeśli nieletni dopiero zaczyna mieć konflikty z prawem i w sytuacji, kiedy u nieletniego występuje niewielki stopień demoralizacji. Upomnienie może przyjąć zarówno formę pisemną, jak i formę ustną. Zazwyczaj jest ono stosowane w połączeniu z innymi środkami wychowawczymi.

Umieszczenie w zakładzie poprawczym

Jest to środek wychowawczy, który można zastosować wyłącznie wobec osób, które dopuściły się czynów o znamionach przestępstwa. Kary kryminalne stosuje się natomiast jedynie w sytuacji, w której nie jest możliwe zapewnienie resocjalizacji za pomocą innych metod. Umieszczenie w zakładzie poprawczym jest jednym z izolacyjnych środków możliwych do zasądzenia wobec nieletniego. Ten środek karny stosowany jest raczej jako ostateczność w sytuacjach gdy przewiduje się brak poprawy przy zastosowaniu innych środków wychowawczych. Umieszczenie w zakładzie poprawczym stosuje się zazwyczaj wobec tych osób, u których stwierdzono wysoki poziom demoralizacji.

Nieletniego zazwyczaj umieszcza się w zakładzie poprawczym również jeśli stosowano wobec niego inne środki, które nie przyniosły oczekiwanego skutku. Należy wspomnieć przy tym, że umieszczenie w zakładzie poprawczym nie jest obligatoryjne. Oznacza to, że decyzja ta należy do sądu. W zakładzie poprawczym mogą zostać umieszczone osoby pomiędzy 13 a 17 rokiem życia. Nieletni dodatkowo musiał dopuścić się przestępstwa zabronionego przez ustawę lub przestępstwa skarbowego.

Ile trwa stosowanie środków wychowawczych?

W przeciwieństwie do kar takich, jak np. kara więzienia, w przypadku niektórych środków wychowawczych nie orzeka się, ile one trwają. Jako uzasadnienie podaje się fakt, że głównym celem środków wychowawczych jest poprawienie zachowania osoby sprawiającej problemy wychowawcze. Jednoznaczne stwierdzenie, po jakim czasie środki te przyniosą odpowiedni skutek, jest zatem trudne. Niektóre ze środków można stosować do momentu ukończenia przez nieletniego 18 lat. Jeśli np. nieletni ze względu na swój stan został umieszczony w zakładzie leczniczym lub szpitalu psychiatrycznym, nie podaje się, jak długo ma trwać stosowanie tych środków. Do środków tych należy między innymi zobowiązanie nieletniego do określonego postępowania, nadzór opiekuna lub rodziców, a także skierowanie nieletniego do odpowiedniej placówki. Pozostałe środki wychowawcze można wykonywać do ukończenia przez nieletniego 21 lat. 

Stosowanie środków wychowawczych może ulec zmianie. Jeden środek wychowawczy może zostać zastąpiony drugim. Co więcej, środki wychowawcze mogą zostać uchylone. Możliwe jest także ich warunkowe zawieszenie kiedy sąd stwierdza, że zawieszenie sprawi, że zostaną osiągnięte cele wychowawcze, które założono. Jeśli natomiast podczas zawieszenia nieletni zacznie ponownie przejawiać oznaki demoralizacji, możliwe jest odwołanie zawieszenia. Nie we wszystkich sytuacjach odwołanie zawieszenia jest obowiązkowe. Dzieje się tak wyłącznie wtedy, gdy nieletni dokonał ciężkiego przestępstwa.

Środki wychowawcze — przerwanie

Istnieją przyczyny, które umożliwiają odroczenie i przerwanie wykonywania środków wychowawczych. Oczywiście możliwość ta dotyczy wyłącznie tych środków, w przypadku których działanie takie jest możliwe. Odroczenie wykonywania środków wychowawczych nie jest możliwe wobec takich środków jak np. zakaz picia alkoholu lub przeproszenie pokrzywdzonego. Powodem odroczenia może być np. choroba nieletniego, choroba jego rodzica lub ciąża nieletniej. Jeśli przyczyna odroczenia ustanie, możliwe jest jego odwołanie. Odwołanie odroczenia może mieć miejsce również w sytuacji jeśli nieletni w sposób rażący naruszy prawo lub gdy nie korzysta on z odroczenia w takim celu, na jaki zostało ono udzielone.