Plagiat – odpowiedzialność cywilna i karna

Popełnienie plagiatu narusza prawa autorskie twórcy, które oznaczają dokładniej prawa do konkretnego utworu. Jest to wykroczenie normowane zarówno z poziomu prawa cywilnego, jak i prawa karnego. Przywłaszczenie sobie cudzego autorstwa w dobie rozwoju Internetu i technologii jest poważnym, narastającym problemem, który stał się bardzo istotny dla polskiego prawodawstwa.

Czym jest plagiat?

Plagiat, mimo że nie posiada jasno określonej definicji, oznacza przywłaszczenie własności intelektualnej innej osoby. Często bywa również określany mianem piractwa naukowego, literackiego lub artystycznego. Plagiatem będzie więc skopiowanie cudzego dzieła w całości lub częściowo i następne przypisanie do niego swojego autorstwa. W dobie cyfryzacji najczęściej popełniane plagiaty dotyczą, poza treścią, również grafiki, fotografii lub witryn internetowych.

Stosunkowo popularne są również plagiaty muzyczne. Wyróżniamy trzy zasadnicze rodzaje plagiatu. Plagiat jawny oznacza świadome przypisanie sobie części lub całości utworu, który objęty jest prawem autorskim. Plagiat ukryty natomiast oznacza powtórzenie w zmienionej formie lub odwzorowanie utworu poprzez zastosowanie synonimów, oddając identyczne znaczenie i konstrukcję myślową danego dzieła. Autoplagiat to powtórzenie istniejących utworów lub ich części w nowym dziele tego samego twórcy. Warto nadmienić, że plagiatu nie będzie stanowiło wykorzystanie aktów normatywnych lub urzędowych dokumentów, projektów, opublikowanych opisów patentowych i ochronnych, czy też nieskomplikowanych informacji prasowych bez wiedzy oraz wskazania autora.

Plagiat w prawie polskim

W prawie polskim przestępstwo plagiatu zostało określone dokładnie w art. 115 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W myśl tych zapisów plagiat polega na przywłaszczeniu autorstwa, czy też wprowadzeniu w błąd co do autorstwa całości lub też części cudzego utworu albo artystycznego wykonania. Dodatkowo prawa autorskie chronione są przez zapisy prawa karnego chroniące interes publiczny oraz prawa cywilnego dbającego o prywatne interesy twórców.

Plagiat a prawo cytatu

Pojęcie prawa cytatu różni się od określenia plagiatu. Definicja mówi, że prawem cytatu określamy możliwość przytoczenia w stworzonym przez siebie utworze fragmentów powszechnych lub niewielkich rozmiarów utworów całych, bez zgody ich twórcy pierwotnego. Kwestię tą normuje art. 29 ustawy o prawie autorskim, który głosi, że „…wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości…”. – Warto jednak pamiętać, że konkretna długość cytatu nie została sprecyzowana przez zapisy prawne, więc granica plagiatu intelektualnego jest dość cienka. Cytaty mogą być ponadto wykorzystywane jedynie jako źródło pomocnicze – mówi prawnik z Krassowski Niemczyk Adwokaci.

Odpowiedzialność cywilna za plagiat

Plagiat stanowi naruszenie nie tylko osobistego, ale również majątkowego prawa autorskiego. Przepisy obowiązujące umożliwiają więc wszczęcie postępowania zgodnie z zapisami prawa cywilnego. Osoba pokrzywdzona może wnieść pozew do właściwego sądu okręgowego, ubiegając się o zadośćuczynienie pieniężne oraz powołując się na treść ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych lub na art. 23 i 24 kodeksu cywilnego.

Skierowanie sprawy plagiatu na drogę sądową wymaga od oskarżającego, którego dotykają skutki naruszenia, udowodnienia, że doszło do naruszenia praw autorskich. Odpowiadając więc na pytanie, co grozi za plagiat zgodnie z prawem cywilnym, należy wziąć pod uwagę zarówno kary majątkowe, jak i niemajątkowe. Osoba naruszająca prawa autorskie może zostać wezwana do zapłacenia kary na Fundusz Promocji Twórczości albo inny wskazany cel społeczny. Dopuszczalne jest też zapłacenie podwójnej lub potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia, jeśli naruszenie było zawinione. Sąd może zadecydować jednak również o zaniechaniu naruszenia lub wydaniu uzyskanych korzyści.

Odpowiedzialność karna za plagiat

Konsekwencje naruszenia praw autorskich zgodnie z obowiązującym prawem można ponieść również na podstawie kodeksu karnego. Odpowiedzialność karną ponosi osoba, która bezprawnie przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do oryginalnego autora części lub całego utworu, czy też artystycznego wykonania.

Przywłaszczenie takie musi być jednak niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa, aby uznać je za plagiat. Ten jest ścigany w trybie prywatnoskargowym. Poszkodowany musi więc złożyć do stosownych organów prywatny akt oskarżenia. Przestępstwo plagiatu traktowane się jako występek, dlatego zgłoszenia dokonuje się w sądzie rejonowym, właściwym dla miejsca, gdzie popełniono bezprawny czyn niedozwolony. Kodeks karny przewiduje sankcje karne za dopuszczenie się którejś z form plagiatu. Są nimi kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub też kara pozbawienia wolności od 1 miesiąca do nawet 3 lat.