Zgoda pacjenta na zabieg medyczny jest jednym z fundamentów prawa medycznego i praktyki lekarskiej. To właśnie ona stanowi wyraz autonomii pacjenta, czyli jego prawa do decydowania o własnym ciele i zdrowiu. Brak zgody lub jej wadliwość mogą prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, zarówno cywilnych, jak i karnych, a także naruszać prawa pacjenta gwarantowane ustawowo.
Spis treści
Czym jest zgoda pacjenta?
Zgoda pacjenta to świadome, dobrowolne i wyrażone w odpowiedniej formie oświadczenie woli, które pozwala lekarzowi lub innemu pracownikowi medycznemu na przeprowadzenie określonego świadczenia zdrowotnego. Kluczowe jest, aby pacjent miał rzeczywistą możliwość podjęcia decyzji, a więc był odpowiednio poinformowany o charakterze zabiegu, jego celu, potencjalnych ryzykach oraz możliwych powikłaniach.
Formy zgody
Polskie prawo przewiduje różne formy zgody w zależności od rodzaju świadczenia zdrowotnego. Zgoda może być ustna, pisemna lub wyrażona poprzez zachowanie jednoznacznie wskazujące na akceptację, na przykład podanie ręki w celu pobrania krwi. Jednakże przy zabiegach chirurgicznych, procedurach obarczonych podwyższonym ryzykiem czy metodach eksperymentalnych wymagana jest forma pisemna. Brak zachowania tej formy może skutkować uznaniem zabiegu za bezprawny, nawet jeśli przeprowadzono go prawidłowo i bez komplikacji.
Obowiązek informacyjny lekarza
Warunkiem skutecznej zgody jest uprzednie udzielenie pacjentowi pełnej i rzetelnej informacji. Lekarz powinien wyjaśnić nie tylko, na czym polega planowany zabieg, ale również jakie są możliwe następstwa jego przeprowadzenia i jakie alternatywy można rozważyć. Informacja musi być dostosowana do wieku, stanu psychicznego i poziomu wiedzy pacjenta. Nie można uznać za ważną zgody uzyskanej w sytuacji, gdy pacjent nie miał szansy zrozumieć istoty zabiegu albo został pozbawiony prawa do zadawania pytań.
Zgoda pacjenta małoletniego i osoby niezdolnej do świadomego decydowania
W przypadku osób małoletnich zgodę na zabieg wyrażają przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Jednak polskie prawo przewiduje także możliwość współdecydowania małoletniego, jeśli ukończył on 16 lat. Wtedy wymagana jest tzw. zgoda podwójna – zarówno rodzica, jak i samego pacjenta. W odniesieniu do osób dorosłych, które ze względu na stan zdrowia psychicznego lub fizycznego nie są w stanie wyrazić zgody, decyzję podejmuje opiekun prawny lub sąd opiekuńczy.
Zgoda a sytuacje nagłe
Prawo dopuszcza wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, kiedy istnieje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia i pacjent nie jest w stanie podjąć decyzji. Wówczas lekarz ma obowiązek działać w najlepiej pojętym interesie chorego. Po ustaniu przyczyn nagłych pacjent powinien być poinformowany o przeprowadzonych czynnościach.
Konsekwencje braku zgody
Przeprowadzenie zabiegu bez wymaganej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej, karnej i zawodowej lekarza. Z perspektywy prawa cywilnego pacjent może dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę i naruszenie praw pacjenta, także gdy zabieg został wykonany prawidłowo. Z punktu widzenia prawa karnego lekarz może odpowiadać m.in. za naruszenie nietykalności cielesnej, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu czy wykonanie zabiegu bez zgody. Dodatkowo brak prawidłowo wyrażonej i udokumentowanej zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego, stanowi naruszenie praw pacjenta, co może skutkować interwencją Rzecznika Praw Pacjenta oraz postępowaniem dyscyplinarnym.
Tu znajdziesz więcej informacji na temat: Zabieg bez zgody pacjenta, a prawo karne
