Przejdź do treści

Prawo karne – rodzaje i zastosowanie

Prawo karne - rodzaje i zastosowanie

Prawo karne to szczególnie ważna dziedzina prawa, ponieważ swoim zasięgiem obejmuje każdego i wszyscy są wobec niego równi. To “wentyl bezpieczeństwa”, który przestrzega obywateli przed popełnianiem czynów zabronionych, niezależnie od ich rangi i szkodliwości społecznej, oraz wywołuje w nich pewnego rodzaju strach przed karą.

Prawo karne, w swojej prymitywnej i okrojonej formie, stosowane było już w starożytności. W dzisiejszych czasach katalog kar nie obejmuje tak brutalnych rozwiązań, jakie przewidywał, np. Kodeks Hammurabiego – oko za oko, ząb za ząb, jednak wiele z nich potrafi być równie dotkliwych, np. dożywotnie pozbawienie wolności bez prawa do zwolnienia warunkowego.

Czym jest prawo karne?

W rozumieniu potocznym i dosłownym, prawo karne jest zbiorem przepisów, w których ustawodawca zdefiniował i wyszczególnił czyny zabronione oraz konsekwencje, jakie wiążą się z ich popełnieniem. Jego źródłem są akty prawne – Kodeks Karny, Kodeks Postępowania Karnego i Kodeks Karny Wykonawczy.

Prawo karne jest bardzo obszerną dziedziną, dlatego dzieli się je na kilka mniejszych grup, ze względu na:

  1. kryterium przedmiotu – obejmuje prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze, czyli opis czynów zabronionych i przewidzianych za nie kar kryminalnych, określenie sposobu postępowania, kiedy popełniony zostanie czyn zabroniony oraz metody wymierzania kar.

  2. zasady zastosowania – w skład tej grupy wchodzi prawo karne powszechne i indywidualne, czyli zbiór przepisów, obejmujących ogół obywateli oraz tych, które dotyczą jedynie wybranej grupy, np. wojska.

  3. wagę popełnionych czynów zabronionych – w tej grupie wyróżnia się prawo karne dotyczące wykroczeń, czyli czynów o niewielkiej szkodliwości, i sensu stricto, czyli czynów o dużej szkodliwości społecznej.

Wymienione rodzaje prawa karnego pełnią kilka ważnych funkcji, z których główną jest zapewnienie sprawiedliwości. Na skutek popełnienia wykroczenia lub przestępstwa, w pokrzywdzonych osobach powstaje poczucie krzywdy. Przepisy są skonstruowane tak, aby to poczucie krzywdy zniwelować i rozładować negatywne zjawiska, jakie się z nim wiążą. Dodatkowo prawo karne otacza ochroną interesy obywatela, gwarantuje mu pewne prawa nawet wtedy, kiedy dopuści się czynu zabronionego, oraz, na tyle, na ile to możliwe, “naprawia zło”. Istotą prawa karnego jest także prewencja, czyli zapobieganie popełnianiu przez obywateli czynów zabronionych, przez nagłaśnianie negatywnych konsekwencji takiego postępowania i wywołanie uczucia strachu przed dotkliwą karą.

Sprawy karne mają dwuetapowy przebieg

 Praktykowanie prawa karnego i dochodzenie swoich praw wiąże się często z udziałem w procesie karnym. Sprawy karne przebiegają w dwóch etapach – postępowania przygotowawczego oraz postępowania przed sądem. Postępowanie przygotowawcze to ogół czynności, których przeprowadzenie zmierza do ujawnienia faktu zaistnienia przestępstwa, znalezienia jego sprawcy oraz zabezpieczenia dowodów, potwierdzających zajście i winę zatrzymanego. Ten etap wieńczy wniesienie aktu oskarżenia lub inne zakończenie, np. warunkowe umorzenie postępowania; oraz złożenie wniosku do sądu o dopuszczenie dowodów i ich przedstawienie. W zakres czynności, które w postępowaniu przygotowawczym wykonuje prokurator, Policja oraz inne, uprawnione służby, wchodzą, m.in.:

  • postępowanie sprawdzające,

  • wszczęcie śledztwa,

  • zatrzymanie podejrzanego,

  • zaznajomienie podejrzanego i jego obrońcy z materiałami zebranymi w postępowaniu,

  • zamknięcie śledztwa,

  • wniesienie aktu oskarżenia.

Postępowanie przed sądem toczy się na skutek zamknięcia postępowania przygotowawczego. Organem prowadzącym staje się sąd i to on podejmuje kluczowe dla sprawy decyzje. Oskarżycielem jest prokurator, z którym niekiedy współpracuje oskarżyciel posiłkowy, np. pokrzywdzony, a całość sprawy prowadzona jest przeciwko oskarżonemu o popełnienie czynu zabronionego.

Zatrzymanie – kto i w jakich okolicznościach może go dokonać?

Z punktu widzenia przeciętnego obywatela istotne jest, kto i kiedy może dokonać zatrzymania. Zatrzymanie, rozumiane jako ograniczenie swobody poruszania się, może pod pewnymi warunkami zostać wykonane przez każdego obywatela, kiedy ten był, np. świadkiem przestępstwa, a winowajca próbuje uciec. Osobę zatrzymaną w ten sposób trzeba niezwłocznie przekazać Policji, bowiem tak naprawdę jedynie funkcjonariusze tej służby są uprawnieni do wykonywania tej czynności. Ze względu na to, że zatrzymanie często jest jedną z pierwszych czynności postępowania karnego, a organy ścigania niejednokrotnie zatrzymują osoby niezwiązane z popełnionym przestępstwem, prawo przewiduje ograniczony czas, na jaki można zatrzymać osobę podejrzaną, tzn. 72 h. Czas ten może być podzielony jednak na dwie części – pierwsze 48 h jest do dyspozycji Policji, która w tym czasie powinna wystąpić do sądu o tymczasowy areszt dla zatrzymanego lub jego zwolnienie. Następnie sąd w ciągu 24 h zobowiązany jest do wydania decyzji. Limitów tych nie można kompensować.