Według Konstytucji RP każdemu oskarżonemu lub podejrzanemu, przeciwko któremu toczy się postępowanie karne, przysługuje prawo do obrony i skorzystania z pomocy adwokata. Nie wszystkich jednak stać na wynajęcie prawnika, dlatego w takiej sytuacji staramy się o zwolnienie z ponoszenia kosztów sądowych oraz ustanowienie obrońcy z urzędu. W tym celu musimy złożyć w sądzie wniosek określający nasz stan majątkowy i rodzinny. Wszystkie formularze otrzymamy w siedzibie sądu.
Przesłanki do ustanowienia prawnika z urzędu
Trudna sytuacja materialna osoby fizycznej uniemożliwiająca pokrycie kosztów z tytułu wynajęcia adwokata nie jest wystarczającym powodem do przyznania przez prezesa sądu obrońcy z urzędu. Na podstawie artykułu 117 Kodeksu postępowania cywilnego, musi istnieć realne zagrożenie uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
W przypadku osoby prawnej, w celu ubiegania się o ustanowienie adwokata z urzędu wystarczy jedynie udowodnić, że nie posiada się środków na poniesienie kosztów z tytułu wynagrodzenia prawnika.
Jak właściwie napisać wniosek o przyznanie adwokata z urzędu?
Najważniejszym punktem takiego wniosku jest oświadczenie o sytuacji materialnej i rodzinnej oraz dochodach i źródłach utrzymania. W dalszej kolejności wyszczególniamy żądania o ustanowienie obrońcy z urzędu oraz oświadczenie o konieczności przyznania radcy prawnego z uwagi na stan majątkowy niepozwalający na pokrycie jego wynagrodzenia. Jednocześnie możemy sporządzić wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych i oba takie dokumenty złożyć bez pokrywania żadnych opłat.
W postępowaniu administracyjnym taki wniosek musi zostać spisany na formularzu dostępnym w siedzibie sądu, natomiast w sprawie karnej wystarczy pismo o przyznanie obrońcy z urzędu.
Po prawidłowym napisaniu wniosku i uwzględnieniu wszystkich elementów należy złożyć w sądzie, w którym ma toczyć się dotycząca nas sprawa. Jeśli taki sąd nie znajduje się w obszarze naszego miejsca zamieszkania, możemy dostarczyć wniosek do najbliższego sądu rejonowego. Stamtąd zostanie on przesłany do sądu właściwego. Na przykład jeżeli twoja sprawa będzie w sądzie we Wrocławiu, to po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku sąd przydzieli do Twojej sprawy Adwokata z Wrocławia.
Wniosek zostaje pozytywnie rozpatrzony, jeśli udział adwokata w sprawie zostanie przez sąd uznany za konieczny. Dotyczy to wyłącznie spraw cywilnych, najczęściej odbywających się w sądach rodzinnych czy sądach pracy, przy czym obrońcy z urzędu rzadziej są przyznawani w pierwszym przypadku. Wyjątkiem są takie sprawy jak: uznanie dziecka, odebranie go spod opieki rodziców czy też sprawy alimentacyjne. Wątpliwości nie budzą postępowania karne. Wówczas oskarżonemu zawsze przysługuje przyznanie adwokata z urzędu.
W przypadku odrzucenia dostarczonych dokumentów, nie możemy już ubiegać się o ponowne przyznanie nam prawnika.
Obrońca z urzędu może starać się o wypłatę kwoty równej jego wynagrodzeniu oraz pokrycia kosztów sądowych od przeciwnej strony.
Co gwarantuje obrona obligatoryjna?
Niektóre sprawy określone w Kodeksie postępowania karnego są kwalifikowane jako takie, w których obowiązkowa jest pomoc adwokata. Jeśli oskarżony nie posiada swojego obrońcy, wówczas zostaje on przyznany z urzędu bez konieczności składania w sądzie wcześniej wymienionych wniosków i oświadczeń. Z tzw. obroną obligatoryjną mamy do czynienia, kiedy:
– oskarżony jest głuchy, niewidomy lub niemy, jest osobą niepełnoletnią oraz gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności (to ostatnie zostaje ustalane przez biegłych lekarzy psychiatrów)
– sąd uzna pomoc adwokata za niezbędną ze względu na okoliczności utrudniające obronę
– podejrzanemu zarzucono popełnienie zbrodni w postępowaniu przed Sądem Okręgowym I instancji
W przypadku nieobecności oskarżonego podczas rozprawy spowodowanej pozostawieniem go w areszcie, jego interesów broni obrońca. Jeśli nie został on wcześniej wybrany, wówczas zostaje przydzielony adwokat z urzędu. Ma to miejsce w wybranych sprawach, takich jak m.in. rozpoznanie apelacji przez sąd czy wydanie wyroku łącznego.
